Της Χαράς Καλαμογιώργου
Όλοι έχουν ακούσει και διαβάσει το χαρακτηρισμό που «αναγορεύει» τη δημοσιογραφία σε «Εξουσία» και μάλιστα τέταρτη. Ανεξαρτήτως του ότι η δημοσιογραφία δεν είναι και δεν πρέπει να είναι εξουσία, αλλά να στέκεται κριτικά απέναντι σε κάθε εξουσία και να την ελέγχει, αξίζει να ερευνήσουμε πώς και γιατί καθιερώθηκε αυτός ο χαρακτηρισμός, που για πολλούς θεωρείται τίτλος τιμής, ενώ άλλοι τον θεωρούν ύβρη.
Όλες οι χώρες του κόσμου αναγνωρίζουν την τεράστια δύναμη του Τύπου και την επίδραση αυτού στον σύγχρονο κοινωνικό και πολιτικό βίο. Με την λέξη τύπο εννοούμε τη λειτουργία, την οποία ασκούν με την κοινή γνώμη οι εκδιδόμενες εφημερίδες και τα περιοδικά. Η λειτουργία αυτή είναι απαραίτητη για μια κοινωνία διότι ενημερώνει, καθοδηγεί και διαφωτίζει την κοινή γνώμη. Κάτω όμως από ορισμένες συνθήκες έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει φθοροποιό διαφορά με ολέθρια αποτελέσματα για τη δημόσια τάξη και την ασφάλεια.
Όταν ο Τύπος είναι υγιής και βρίσκεται στο ύψος της αποστολής του, προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες στο κράτος και στην κοινωνία. Από τις εφημερίδες και τα περιοδικά παρακολουθούμε την επικαιρότητα και πληροφορούμαστε τα εσωτερικά και εξωτερικά νέα. Δεν παρακολουθούμε απλώς τις ειδήσεις, αλλά εμβαθύνουμε στα γεγονότα, μαθαίνουμε τα βαθύτερα αίτια και διαβλέπουμε τις πιθανές εξελίξεις, διότι στις εφημερίδες και στα περιοδικά δημοσιεύονται ποικίλα άρθρα και δημοσιογραφικές έρευνες, μέσω των οποίων προβληματίζεται και διαφωτίζεται η κοινή γνώμη.
Η κοινή γνώμη μπορεί να έχει αφ’ενός τη σημασία μιας κριτικής αρχής σε σχέση με την κανονιστικά επιβαλλόμενη δημοσιότητα, όσον αφορά την άσκηση της πολιτικής και της κοινωνικής εξουσίας, αφ’ετέρου τη σημασία ενός δείκτη σε σχέση με την επιδεικτικά και χειραγωγικά αναπτυσσόμενη δημοσιότητα για πρόσωπα και θεσμούς, για καταναλωτικά αγαθά και προγράμματα. Την πρώτη θέση τη διεκδικεί, η δεύτερη της αποδίδεται. Στη δημοσιότητα συνυπάρχουν αυτές οι δύο μορφές, αλλά η κοινή γνώμη είναι ο κοινός αποδέκτης.
Καθημερινά διαβάζουμε στις στήλες των εφημερίδων κρίσεις και σχόλια διακεκριμένων δημοσιογράφων και ιστορικών για σημαντικά πολιτικά και στρατιωτικά ζητήματα, τα οποία πολλές φορές ρίχνουν άπλετο φως στα σκοτεινά παρασκήνια. Επίσης πολλές φορές τα θέματα απασχολούν ακόμα και την πιο απομακρυσμένη γωνιά του πλανήτη μας.

Μέσω του Τύπου αποκαλύπτονται σφάλματα, υπερβάσεις καθηκόντων και παντός είδους παραλείψεις του δημόσιου βίου .Στιγματίζονται και στηλιτεύονται τα κακώς κείμενα με αποτέλεσμα να επέρχεται η εξυγίανση και η επί νέων βάσεων τοποθέτηση των πολιτικών και κοινωνικών θεσμών.
Από τις στήλες του Τύπου προβάλλονται τα αιτήματα των εργαζομένων και τα παράπονα των τυχόν αδικούμενων και αδυνάτων κατά των οικονομικώς ισχυρών. Μέσω των εφημερίδων οι πολίτες πληροφορούνται τα κοινωνικά και οικονομικά μέτρα, τα οποία λαμβάνουν οι εκάστοτε κυβερνήσεις για ικανοποίηση των διαφόρων επαγγελματικών τάξεων. Το κράτος πάλι, μέσω του Τύπου επικοινωνεί με τους πολίτες και σε περιπτώσεις εθνικών κινδύνων επικαλείται την συμπαράσταση και τη φιλοπατρία του λαού.
Ο Τύπος συντελεί επίσης και στην κατοχύρωση των συνταγματικών ελευθεριών, διότι ελέγχει και κρίνει τις πράξεις των δημοσίων ανδρών αλλά και γυναικών. Οι καταχραστές του δημοσίου χρήματος, οι εκμεταλλευτές του εθνικού πλούτου, όσοι υπογράφουν σε ξένες εταιρίες αντιοικονομικές για την χώρα και συμβάσεις, όλοι ελέγχονται και στιγματίζονται ως φορείς της αναρχίας και της φαυλότητας. Η τεράστια αυτή δύναμη του Τύπου έδωσε σε αυτόν τον τίτλο της τέταρτης εξουσίας ώστε να διακρίνεται από τις άλλες τρεις, την νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική.
Αν όμως η τεράστια αυτή δύναμη του Τύπου χρησιμοποιηθεί για εξυπηρέτηση διαφόρων πολιτικών μερίδων, οι οποίες προσεταιρίζονται δημοσιογραφικά φύλλα μεγάλης κυκλοφορίας, για να προπαγανδίσουν και να υποστηρίξουν ιδιωτικούς σκοπούς και συμφέροντα, τότε η επιρροή του Τύπου δίνει στις λαϊκές μάζες τη δυνατότητα να γίνουν πρόξενος μεγίστων εθνικών ζημιών. ΄
Οι αναγνώστες των εφημερίδων πολλές φορές επηρεάζονται από τις μεγάλες υποσχέσεις και τα ιδεολογικά προγράμματα κομματικών μερίδων, οι οποίες εκτός του ατομικού συμφέροντος κανέναν άλλον σκοπό δεν υπηρετούν.
Για να εκπληρώσει βεβαίως την αποστολή του, ο Τύπος, πρέπει να είναι σεβαστή στο καθεστώς η προσωπική ελευθερία του πολίτη, μορφή της οποίας αποτελεί και η ελευθερία του τύπου. Η ελευθεροτυπία αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα ευνομούμενης και προηγμένης κοινωνίας. Δεν είναι δυνατόν να νοηθεί κράτος ελεύθερο, όταν σε όλα τα ζητήματα ασκείται αυστηρή λογοκρισία. Από τη σειρά της η ελευθεροτυπία υπόκειται σε περιορισμούς και έχουν θεσπιστεί νόμοι, οι οποίοι προστατεύουν το συμφέρον της πολιτείας και την τιμή των πολιτών από άσεμνα δημοσιεύματα, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να εξεγείρουν το δημόσιο αίσθημα. Μεταξύ όμως του περιορισμού της ελευθεροτυπίας και της φιμώσεως του Τύπου μεσολαβεί ασφαλώς αρκετά μεγάλη απόσταση.
Οι υπηρεσίες λοιπόν τις οποίες έχει δυνατότητα να προσφέρει ο Τύπος στα κράτη και στους πολίτες είναι ανεκτίμητες, αρκεί μόνο να αποβλέπει πάντοτε στο γενικότερο καλό, στην εξυπηρέτηση υψηλών εθνικών σκοπών και να μην υποπίπτει στη χαμηλή στάθμη της πολιτικολογίας και της προπαγάνδας.
Τα όσα ήδη εκτέθηκαν επιτρέπουν να προσδιορισθεί η συμβολή του Τύπου στην περιφρούρηση της ελευθερίας των πολιτών, στην κατοχύρωση των δημοκρατικών θεσμών και στη διαμόρφωση μιας δεοντολογίας, κοινωνικής συμπεριφοράς που συμβάλλει στο σχηματισμό και τη λειτουργία μιας ευνομούμενης κοινωνίας. Η έκταση της επιρροής που ασκεί σήμερα είναι τέτοια, ώστε να θεωρείται «Τέταρτη Εξουσία».
Ο ρόλος του Τύπου είναι ρόλος «αντιεξουσίας». Είναι η αντιπολίτευση του πολίτη στην εξουσία. Η άσκηση της κριτικής και του ελέγχου στην εξουσία και στα δημόσια πράγματα γενικά, καθιστά τον Τύπο καθοριστικό παράγοντα στις σύγχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες, αφού συμβάλλει στην αποφυγή αυθαιρεσιών της εξουσίας και στην αναβάθμιση της δημόσιας ζωής.
Ο ελληνικός Τύπος, παρά τις διώξεις, την αυστηρά σχολαστική λογοκρισία και τους κατατρεγμούς που υπέστη κατά τη μακραίωνη ιστορία του, στάθηκε στήριγμα της αληθινής και όχι της λεκτικής Δημοκρατίας κι έπαιξε ένα ρόλο μαχητικό στη διαμόρφωση των ιδεολογικών ρευμάτων και της κοινωνικής δράσεως του νεώτερου ελληνισμού, όπως τον καθόρισε ένας από τους μεγάλους της εποχής, ο Γουίλιαμ Άλεβ Γουάϊτ: «Ο ελεύθερος Τύπος δημιουργήθηκε όχι μόνον για την προστασία της αλήθειας, αλλά και ως καταλύτης της αλλαγής».
Τεράστια είναι γενικότερα η δύναμη που ασκεί ο Τύπος στη ζωή του ανθρώπου σήμερα. Ελέγχοντας έμμεσα ή άμεσα τη συμπεριφορά, τις απόψεις και τις επιλογές κάθε πολίτη, διαμορφώνει την κοινή γνώμη με τις ανάλογες θετικές ή αρνητικές επιδράσεις. Έχει θετική απήχηση όταν η ειδησεογραφία είναι αντικειμενική και σέβεται τις θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας. Έχει αντίθετα απήχηση αρνητική όταν παραπληροφορεί και διαστρεβλώνει τα γεγονότα.
Ο Τύπος παράλληλα, έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να διασφαλίσει αλλά και να προωθήσει την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, όταν είναι ανεξάρτητος από ποικίλα συμφέροντα, όπως οικονομικά και κομματικά, καθώς επίσης και όταν τηρείται ο κώδικας της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
Εκτός από αυτές τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις ο τύπος οφείλει ακόμη:
• Να προωθεί την ελευθερία του λόγου, το διάλογο και την πολυφωνία.
• Να διέπεται από αντικειμενικότητα.
• Να ενεργοποιεί την κριτική σκέψη του αναγνωστικού κοινού.
• Να επιδεικνύει ευαισθησία για όλα τα κοινωνικά προβλήματα.
• Να μην παραβιάζει θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας όπως η ισοτιμία, η ισονομία, η αξιοκρατία, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα.
• Να προτείνει τρόπους επίλυσης προβλημάτων που αφορούν την πολιτική και την κοινωνική ζωή του τόπου.
• Να ευαισθητοποιεί τους πολίτες για τα οικουμενικά ζητήματα.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για κάθε δημοσιογράφο να βρίσκεται την κατάλληλη στιγμή στον τόπο όπου εκτυλίσσονται τα γεγονότα. Ο ίδιος καταγράφει, ως αυτόπτης μάρτυρας, όλα εκείνα τα περιστατικά που διαμορφώνουν την ιστορία. Εντούτοις μια τέτοια καταγραφή δεν παύει να εγκυμονεί αρκετούς κινδύνους, καθώς είναι εύκολο να υπεισέλθει ο υποκειμενισμός. Γι’αυτό ο δημοσιογράφος χρειάζεται να έχει εξολοκλήρου στραμμένο το ενδιαφέρον του στην ακρίβεια της είδησης και στην εμπεριστατωμένη διασταύρωση των πληροφοριών. Άλλωστε, επειδή η ιστορία δεν είναι παρά η σειρά αλλεπάλληλων γεγονότων που επιφέρουν άλλοτε μικρές και άλλοτε συνταρακτικές αλλαγές οι οποίες καθορίζουν αποφασιστικά το μέλλον των κοινωνιών, ο δημοσιογράφος έγκαιρα καταγράφει τα γεγονότα αυτά. Σήμερα μάλιστα τα δημοσιογραφικά κείμενα θεωρούνται σημαντικές πηγές για την επιστημονική έρευνα. Για τον ιστορικό του μέλλοντος η άντληση πληροφοριών από τη δημοσιογραφική έρευνα μπορεί να συνεισφέρει αποτελεσματικά στην προσέγγιση της ιστορικής αλήθειας. Επομένως είναι λογικό να συμφωνήσουμε ότι η σχέση της δημοσιογραφίας με την ιστορία είναι στενά συνυφασμένη.
Η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και η ελευθερία της γνώμης είναι αγαθά και προνόμια για κάθε πολίτη σε μια δημοκρατική και ευνομούμενη κοινωνία. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων προβλέπει και προστατεύει το δικαίωμα για την ελευθερία της γνώμης. Όμως , όσο είναι αναγκαίο να προστατεύονται η ελευθερία της γνώμης και η διακίνηση των ιδεών, άλλο τόσο απαραίτητη κρίνεται και η ελευθερία πρόσβασης στην πληροφόρηση. Η ελευθερία στην πληροφόρηση και στην επικοινωνία έχει σχέση στενή και άμεση με την ελευθερία της έκφρασης και της γνώμης. Η σχέση αυτή, σχέση αλληλεπιρροής και αλληλεπίδρασης, γίνεται έκδηλη αν αναλογιστούμε ότι για να εκφράσει, για παράδειγμα, κάποιος μια έγκυρη και εμπερεστατωμένη άποψη, χρειάζεται να είναι επαρκώς πληροφορημένος, ώστε να διαθέτει ένα οπλοστάσιο επιχειρημάτων, προκειμένου να αντέξει η τοποθέτησή του στον αγώνα των ιδεών και στο δημοκρατικό διάλογο. Ειδικά μάλιστα στην εποχή μας, η οποία χαρακτηρίζεται ως εποχή της πληροφόρησης, κάθε πολίτης μπορεί και πρέπει να αναζητεί πληροφορίες, αλλά και να διαδίδει αυτές με οποιονδήποτε τρόπο, είτε από τον παραδοσιακό έντυπο, είτε από τον ηλεκτρονικό τύπο.
Η συζήτηση για την αντικειμενικότητα της ενημέρωσης και τη διάκριση του γεγονότος από το σχόλιο είναι πάντοτε επίκαιρη. Στην εποχή μας, εποχή της πληροφορίας η ζωή του πολίτη εξαρτάται, κατά ένα μεγάλο βαθμό, από τα μηνύματα που καθημερινά ο ίδιος δέχεται. Όσο πιο αναλλοίωτα και πραγματικά είναι τα γεγονότα που παρουσιάζονται, τόσο ευκολότερα το ευρύ κοινό είναι σε θέση να τα κρίνει και να τα αξιολογήσει σωστά.
Οι φορείς της ενημέρωσης από τη δική τους πλευρά έχουν τεράστια ευθύνη, καθώς οι ίδιοι διαμορφώνουν κατά κύριο λόγο, την κοινή γνώμη. Η ευθύνη τους έγκειται στο γεγονός ότι η είδηση πρέπει να αξιολογείται με κριτήρια όσον το δυνατόν πιο αντικειμενικά, χωρίς να υπεισέρχονται σε βεβιασμένες κρίσεις και γνώμες που διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, Η άποψη του Έκο ότι « κακή» είναι η είδηση εκείνη στην οποία γνώμη και έκθεση του γεγονότος μπερδεύονται, επικυρώνει του λόγου το αληθές. Στην εποχή μας ο πολίτης κατακλύζεται με σωρεία ετερόκλητων και αντιφατικών μηνυμάτων, οι δημοσιογράφοι από την πλευρά τους, έχουν καθήκον να τον προστατέψουν από την παραπληροφόρηση θωρακίζοντας ταυτόχρονα και το δικό τους λειτούργημα.
Ο Τύπος παίζει επίσης μεγάλο ρόλο στην κοινωνική ζωή. Πρέπει να αναφερθεί πως το ήθος του διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό το ηθικό κλίμα του πολιτικού βίου. Τα πρωτοσέλιδα του Τύπου τα διαβάζουμε όπου και αν γυρίσουμε το βλέμμα μας . Λειτουργεί χάρη στη δύναμη του γραπτού λόγου. Διαθέτει επιπλέον εικόνες-στιγμιότυπα που μπορούν να συμπληρώνουν το λόγο.
Υπερέχει σε πλούτο ύλης και σε κάτι άλλο ,δηλαδή, έχει διάρκεια και μεταφέρεται παντού. Μειονέκτημα του Τύπου είναι ότι δεν έχει τη ζωντάνια του προφορικού λόγου και την αμεσότητα μεταβίβασης του μηνύματος.
Ταυτόχρονα ο Τύπος, πρωτοστάτησε σε κοινωνικούς αγώνες, βοήθησε τη δημοκρατία με τις παρεμβάσεις του στο δημόσιο βίο. Από την άλλη, σε χώρες όπου διατηρείται πλουραλιστικός και συνεπώς η αλήθεια των πληροφοριών είναι εύκολο να ελεγχθεί από τον καθένα, οι πολίτες γνωρίζουν σε κάθε στιγμή τι συμβαίνει γύρω τους και έχουν τη δυνατότητα να αντιδράσουν, συμμετέχοντας ενεργά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Κατ’αυτόν τον τρόπο διαφυλάσσεται η δημοκρατική δομή μιας κοινωνίας.
Ο ρόλος του Τύπου στην πνευματική συνεργασία, ενημέρωση και στην παγκόσμια οικονομία είναι πολύπλευρος, ενώ ασκεί μεγάλη επίδραση σε μια χώρα για την παραγωγή του πολιτιστικού της επιπέδου. Αποτελεί ακόμα δείκτη προόδου και επιδιώκει να βρίσκεται στις επάλξεις για την προβολή των ευγενέστερων ιδανικών. Βέβαια, αυτή είναι μια ιδανική εικόνα. Συνήθως ο Τύπος βρίσκεται στα χέρια ισχυρών, οικονομικά και πολιτικά, προσώπων ή ομάδων. Με αυτόν τον τρόπο, οι πληροφορίες που μεταδίδει, είτε προέρχονται από δημοσιογράφους είτε από απλούς πολίτες.
Παρ’ολα αυτά, ακόμα και όταν η λειτουργία του δεν είναι άψογη, συμβάλλει σημαντικά στη διατήρηση της πολυφωνίας μέσα σε μια κοινωνία. Έτσι, αποτελεί τρόπο έκφρασης. Αυτό μάλιστα επιδιώκεται από επιχειρηματική ανάγκη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί όταν μια εφημερίδα ή ένα περιοδικό έχει συμφέρον να μην απομακρύνεται από τη νοοτροπία και τις προτιμήσεις μιας μερίδας από την κοινή γνώμη, που απαρτίζεται κυρίως από τους αγοραστές της φυλλάδας ή του εντύπου.
Πολλές φορές όμως ο τύπος εκτρέπεται από την αποστολή του, ξεφεύγει από τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και προδίνει την κοινωνική του αποστολή. Σε όλες τις περιπτώσεις, ο Τύπος είναι πιο ανελεύθερος από εκείνον που εξαρτάται μόνο από ένα κοινό, όσο και αν αυτό είναι χαμηλού πνευματικού επιπέδου.
Ο Τύπος έχει χρέος να βρει ένα σημείο ισορροπίας, ένα σημείο όπου θα συμβιβάζονται, κατά το ανθρωπίνως δυνατόν, η ποιότητα και η επιρροή πάνω στην κοινή γνώμη, ένα σημείο που δεν μπορεί a priori να προσδιορισθεί κατά τρόπο συγκεκριμένο. Είναι το λεπτό έργο των φορέων της τέταρτης εξουσίας, σε κάθε στιγμή του χρόνου. Είναι το έργο, από το οποίο κρίνεται η αξία τους.
Ο υγιής τύπος, το πανίσχυρο όργανο της λαϊκής κυριαρχίας και της άσκησης της ελευθερίας της σκέψης, είναι λειτουργία απαραίτητη στα σύγχρονα δημοκρατικά πολιτεύματα και προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στην κοινωνία: ενημερώνει, μας πληροφορεί για όσα συμβαίνουν καθημερινά στον κόσμο, μορφώνει με εκλαϊκευμένα άρθρα πάνω σε διάφορα θέματα, διαπαιδαγωγεί με την προβολή του καλού, προλαβαίνει και αποκαλύπτει σφάλματα, παραλείψεις, υπερβάσεις καθηκόντων, κρίνει και ελέγχει, συντελεί στην κατοχύρωση του δημοκρατικού πολιτεύματος με το να προβάλλει και να υποστηρίζει τα αιτήματα τους. Προμαχεί για τα ευγενέστερα ανθρώπινα ιδανικά, εισάγει νέες ιδέες, προτείνει λύσεις στα προβλήματα που απασχολούν την κοινωνία, φέρνει σε επαφή άτομα και λαούς.
Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη κοινωνικής ευθύνης από αυτούς που διαθέτουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δημιουργεί οξύτατο πρόβλημα σε πολλές χώρες.. Η επιδίωξη αυτή παρασύρει τους επιχειρηματίες στην αναζήτηση και δημοσίευση πληροφοριών και απόψεων που να είναι κατάλληλες να εντυπωσιάζουν την κοινή γνώμη, έστω και αν ελάχιστα ή καθόλου δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Προκειμένου να αυξήσουν την κυκλοφορία των εντύπων τους, δε διστάζουν να συκοφαντούν πρόσωπα, να διαστρέφουν γεγονότα, να δημοσιεύουν άσεμνες εικόνες, να περιγράφουν εγκλήματα, να συντηρούν προλήψεις, να αναμοχλεύουν πάθη.
Η κρίση στον Τύπο δεν αντιμετωπίζεται με τη χορήγηση ‘’δώρων’’ στους αναγνώστες.
21 Μαρτίου 2007

Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΣΗΕΑ έχει επισημάνει και καταγγείλει και κατά το παρελθόν τον εκτραχηλισμό στον οποίο οδηγείται ο Τύπος από την πρακτική του απαράδεκτου συστήματος της χορήγησης ‘’δώρων’’ προς τους αναγνώστες, την οποία εφαρμόζουν αρκετές εφημερίδες και περιοδικά.
Η τακτική αυτή οδηγεί στην απαξίωση του Τύπου ως μέσου ενημέρωσης και ελεύθερης διακίνησης ιδεών και στη μετατροπή του σε ‘’πλασιέ ‘’ γαργαλιστικών DVD, CD ή οδηγών μαγειρικής, τσαντών, ρολογιών και μάλιστα, πολλές φορές φοροδιαφεύγοντας κίνδυνο να πάψει πλέον το κοινό να ενδιαφέρεται για το τι γράφει μια εφημερίδα και να ενδιαφέρεται αποκλειστικά για το περιεχόμενο της πλαστικής σακούλας με τις διάφορες προσφορές που τη συνοδεύει.
Η κρίση στον Τύπο δεν πρόκειται να αντιμετωπιστεί με την παροχή των πάσης φύσεως προσφορών, αλλά με την ενίσχυση και αξιοποίηση του δημοσιογραφικού έργου.
Η ΕΣΗΕΑ δηλώνει προς κάθε κατεύθυνση ότι δεν πρόκειται να δεχθεί τη μετακύλιση στις πλάτες των δημοσιογράφων του κόστους των επιχειρηματικών επιλογών της εργοδοσίας και τον περαιτέρω ευτελισμό του κοινωνικού αγαθού της ενημέρωσης.
Η υπερτελειοποίηση των μέσων επικοινωνίας αποτελεί ταυτοχρόνως μια υπόσχεση ελευθερίας και μια απειλή καινούριας δουλείας. Τα πάντα θα εξαρτηθούν από τον τρόπο με τον οποίο θα τα χρησιμοποιήσουν οι κάτοχοι τους, από το βαθμό υπευθυνότητας τους, αλλά και από τη στάση του κοινού απέναντί τους.
Η παραπλανητική πληροφόρηση δεν μπορεί να καρπίσει, αν δεν έχει προηγηθεί μια γενικότερη παραποίηση της σκέψης και της κρίσης του κοινού. Σε αυτό το στοιχείο κατατείνει η όλη δόμηση της διαπαιδαγώγησης των μαζών. Αναπόφευκτη συνέπεια του καθημερινού βομβαρδισμού όλων μας με τα ίδια μηνύματα είναι η τυποποίηση της ζωής. Επικρατεί πράγματι μια θλιβερή ομοιομορφία. Συμπεριφερόμαστε, αντιδρούμε, ντυνόμαστε, διασκεδάζουμε όλοι σχεδόν με τον ίδιο τρόπο. Οι κατοικίες μας, τα πράγματα που χρησιμοποιούμε, το γούστο μας και οι αντιλήψεις μας για τα πράγματα ελάχιστα διαφέρουν. Υποστηρίζουμε ιδέες που μας τις υπέβαλαν ή τις επέβαλαν, χωρίς καν να συνειδητοποιούμε την αξία τους και πολύ λιγότερο την προέλευσή τους. Με έναν τέτοιο τρόπο ζωής μόνο η ατομική ευτυχία δεν πραγματοποιείται.
Πόσες δυνάμεις διαθέτει το άτομο ώστε να αμυνθεί αποτελεσματικά? Αναμφίβολα η συνειδητοποίηση των κινδύνων θα μας αφυπνίσει και θα συνεγείρει τις δυνάμεις μας, την ισχυρή μας βούληση και την κριτική μας ικανότητα, τα μόνα όπλα που μας απομένουν για άμυνα. Κάθε φορά πρέπει να εξετάζουμε ποιος ωφελείται από την προβολή κάποιου μηνύματος, να διασταυρώνουμε τις πληροφορίες, να τις συγκρίνουμε με αυτές που μας προσφέρουν άλλες πηγές. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο αγώνας είναι κρίσιμος και δύσκολος, αλλά από αυτόν θα εξαρτηθεί η επιβίωση του ανθρώπου ως ελεύθερου και υπεύθυνου για τη μοίρα του όντος.
Μια χώρα που επιδιώκει ταχεία οικονομική ανάπτυξη θα έπρεπε να αποδώσει πρωταρχική σημασία στη διεύρυνση, οργάνωση και διαρκή εκσυγχρονισμό της τεχνικής παιδείας και στη διαφώτιση των σπουδαστών ότι δε μορφώνονται απλώς για να διεκδικήσουν μια βιοποριστική απασχόληση, αλλά για να καταστούν οι μοχλοί της οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής προόδου της πατρίδας τους. Παράλληλα, θα έπρεπε να γίνεται συστηματική μετεκπαίδευση των αποφοίτων στις ανανεούμενες και εξελισσόμενες τεχνολογίες, ώστε να επιτυγχάνεται η ενημέρωση και εξοικείωσή τους με τις νεότερες μεθόδους παραγωγής.
Η γλώσσα της δημοσιογραφίας γίνεται όλο και περισσότερο καταστροφική της επικοινωνίας. Την πληροφορία αντικαθιστά η υπερβολή, την ενημέρωση ο εντυπωσιασμός, την τεκμηρίωση η σοφιστεία. Η πολιτική θέση προβάλλεται σωστή, όχι επειδή στηρίζεται σε αποδεικτική τεκμηρίωση, αλλά με την καταφυγή στη γελοιοποίηση της λαθεμένης άποψης ή στην ηθική καταδίκη των υποστηρικτών της. Όλο και περισσότερο οι πολιτικοί αντίπαλοι, αντί να γίνονται αντικείμενα κριτικής, χαρακτηρίζονται με επίθετα εξευτελιστικά. Η πλειοψηφία του τύπου αντιμετωπίζει τους αναγνώστες σαν κάποια συνομοταξία μισότυφλων, που χωρίς κρίση και λογική καταλαβαίνουν μόνο τον υπερθετικό βαθμό και δεν καταλαβαίνουν τον πολιτικό συλλογισμό ούτε τα επιχειρήματα.
Όποιος καθημερινά διαβάζει εφημερίδα καταλήγει έρμαιο των εκδοτών με όλες τις απόψεις και τις αντιλήψεις που κουβαλούν. Γίνεται μόνο το μέσο τους. Η εξουσία της τυπωμένης λέξης είναι απεριόριστη.
Η προπαγάνδα, πολιτική, κοινωνική, εμπορική, είναι το σκληρό σφυροκόπημα, που επιδιώκει να επιβάλει ένα προϊόν οποιασδήποτε μορφής. Αυτό το προϊόν μπορεί να είναι μια πίστη, μια ιδεολογία, ένα πολιτικό καθεστώς ή ένα είδος καθημερινής χρήσης. Όλοι οι τρόποι επικοινωνίας έχουν επιστρατευτεί για να υπηρετήσουν την προπαγάνδα: ο άμεσος λόγος, το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το περιοδικό, η εφημερίδα, το βιβλίο. Η προπαγάνδα στηρίζεται στην επανάληψη. Πρέπει ο χώρος που απομένει από την καθημερινή έγνοια μέσα σου να γεμίσει από ένα σύνθημα, έτσι που να μην έχεις πια τη δυνατότητα να συλλογιστείς από μόνος σου, με τον εαυτό σου και για τον εαυτό σου.
Όντως η εποχή μας είναι δύσκολη, εξαιτίας του καταναλωτισμού με όλα τα επακόλουθά του. Οι γνώσεις του σύγχρονου ανθρώπου είναι αρκετές. Η ζωή του είναι άνετη, με τη βοήθεια των τεχνολογικών επιτευγμάτων που ο ίδιος ανακάλυψε. Τα υλικά αγαθά που γεύεται είναι επίσης πολλά. Ο σύγχρονος άνθρωπος που θέλει να μορφωθεί, πρέπει να προσπαθήσει ώστε η μόρφωση του να μην είναι μονομερής, αλλά να αποκτήσει γενικότερη παιδεία. Έτσι θα μπορέσει να προσφέρει πολύπλευρα στο σύνολο. Σκοπός του πρέπει να είναι η καταξίωση της ανθρώπινης φύσης. Ο Αντρέ Μαρλώ είπε κάποτε: «το πνεύμα είναι αυτό που λυτρώνει, σώζει και εξανθρωπίζει τον άνθρωπο». Πραγματικά, το πνεύμα είναι αυτό που εξυψώνει τον άνθρωπο και τον ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα όντα. Δεν πρέπει να ενδιαφέρεται μόνο για τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, αλλά να προσπαθήσει να αναπτύξει και τις ανθρωπιστικές επιστήμες, που στην εποχή μας, είναι, κάπως ,σε παρακμή. Έτσι θα καταφέρει να βγει από τη «δίνη» των προβλημάτων που βρέθηκε και θα καταφέρει να κάνει τη ζωή του ευτυχισμένη, πετυχαίνοντας την υπέροχη αρμονία, οι γνώσεις του να συνδυάζονται με τις μεγάλες αξίες της ζωής, που είναι πάντα σταθερές και αναλλοίωτες.